Đối với nhiều người, cụm từ "GIÃN TĨNH MẠCH THỰC QUẢN" có thể là một thuật ngữ còn xa lạ, nhưng đây là một bệnh lý nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân. Để có cái nhìn rõ ràng và đầy đủ hơn về bệnh lý này, cùng tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị trong bài viết dưới đây.
- Giãn tĩnh mạch thực quản là gì?
Giãn tĩnh mạch thực quản là một bệnh lý trong đó tĩnh mạch ở phần dưới của thực quản (ống dẫn từ cổ họng đến dạ dày) phình to và trở nên giãn rộng hơn bình thường. Tình trạng này thường xảy ra do tăng áp lực trong hệ thống tĩnh mạch cổng (portal venous system), hệ thống này chủ yếu chịu trách nhiệm vận chuyển máu từ ruột, dạ dày, lách và tụy về gan.
Bệnh lý này cần phải được xác định và điều trị kịp thời, vì nếu để không, việc vỡ của các tĩnh mạch giãn có thể dẫn đến chảy máu nội tiết, một tình trạng cần được xử lý cấp cứu.
- Nguyên nhân:
Giãn tĩnh mạch thực quản thường xảy ra do tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng, hệ thống tĩnh mạch chính chịu trách nhiệm vận chuyển máu từ ruột, dạ dày, lách và tụy về gan. Khi áp lực trong hệ thống này tăng lên, nó dẫn đến việc máu được chuyển hướng đến các tĩnh mạch nhỏ ở thực quản, khiến chúng phình to và có nguy cơ vỡ.
Một số nguyên nhân chính gây ra tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng và dẫn đến giãn tĩnh mạch thực quản:
- Xơ gan: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi gan bị tổn thương do các yếu tố như viêm gan mãn tính, tiêu thụ rượu nhiều, hoặc các nguyên nhân khác, tế bào gan bị tổn thương và được thay thế bằng sợi xơ. Điều này gây ra sự cản trở dòng máu qua gan, tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
- Viêm gan mãn tính: Bệnh viêm gan B và C có thể gây tổn thương gan, dẫn đến xơ gan và tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
- Tắc nghẽn tĩnh mạch cổng: Nếu tĩnh mạch cổng bị tắc nghẽn hoặc bị hẹp, dòng máu không thể chảy qua gan một cách bình thường, tạo ra áp lực tăng lên trong hệ thống này.
- Bệnh gan mỡ, bệnh tụy: Các vấn đề này cũng có thể gây ra tổn thương gan, tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
- Nhiễm ký sinh trùng: Một số bệnh như sán lá gan lớn (schistosomiasis) có thể gây tổn thương gan và tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
- Bệnh tim: Một số bệnh lý tim có thể làm tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
Nguyên nhân chính của giãn tĩnh mạch thực quản là sự tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng, thường do tổn thương gan và cản trở dòng máu qua gan.
- Dấu hiệu của giãn tĩnh mạch thực quản:
Giãn tĩnh mạch thực quản có thể không gây ra triệu chứng cho đến khi chúng vỡ và chảy máu. Tuy nhiên, khi xuất hiện triệu chứng, chúng thường nghiêm trọng và cần sự can thiệp y tế khẩn cấp. Dưới đây là một số dấu hiệu và triệu chứng thường gặp:
- Nôn máu: Một trong những dấu hiệu nghiêm trọng và thường gặp nhất là nôn máu. Máu có thể có màu đen như mực hoặc đỏ tươi.
- Phân đen hoặc huyết tả: Máu từ tĩnh mạch giãn có thể đi qua hệ tiêu hóa và làm cho phân có màu đen hoặc huyết tả.
- Chóng mặt hoặc hôn mê: Do mất máu, bệnh nhân có thể cảm thấy chóng mặt hoặc thậm chí hôn mê.
- Suy giảm tình trạng sức khỏe tổng thể: Bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi hơn bình thường, yếu đuối, và mất khả năng tập trung.
- Giảm khả năng hấp thu: Do tác động đến hệ tiêu hóa, có thể có sự suy giảm trong khả năng hấp thu chất dinh dưỡng.
- Gan to: Khi bệnh tiến triển, gan có thể to ra và gây ra cảm giác đau ở phần trên bên phải của bụng.
- Tăng kích thước tụy: Tương tự như gan, tụy cũng có thể to ra.
- Chứng tăng nước trong bụng (ascites): Tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng có thể gây ra chứng tăng nước trong khoang bụng.
- Phương pháp điều trị:
Điều trị giãn tĩnh mạch thực quản chủ yếu tập trung vào việc ngăn chặn và điều trị chảy máu từ các tĩnh mạch giãn, cũng như giảm áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng để ngăn chặn việc phát triển thêm của tình trạng này.
Để giảm thiểu nguy cơ xuất huyết, có nhiều biện pháp có thể được áp dụng:
- Sử dụng thuốc như propranolol hoặc nadolol được sử dụng để giảm áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng, giúp giảm nguy cơ chảy máu từ tĩnh mạch giãn.
- Sử dụng thủ thuật nội soi, vòng cao su được đặt xung quanh tĩnh mạch giãn để ngăn chặn dòng máu, giúp giảm nguy cơ chảy máu.
- Tránh rượu và thực phẩm gây kích ứng. Bạn nên tăng cường chất xơ và duy trì một chế độ ăn lành mạnh.
- Béo phì là một yếu tố nguy cơ cho tăng huyết áp tĩnh mạch cổng, vì vậy việc giảm cân có thể giúp giảm nguy cơ này.
- Bệnh nhân có giãn tĩnh mạch thực quản nên thăm khám định kỳ để theo dõi tình trạng và ngăn chặn sớm mọi dấu hiệu của chảy máu.
- Hạn chế dùng thuốc gây kích ứng dạ dày: Thuốc như NSAIDs có thể gây kích ứng và tăng nguy cơ chảy máu.
- Một số nhiễm trùng có thể tăng nguy cơ chảy máu từ giãn tĩnh mạch thực quản. Bạn nên tuân theo các khuyến nghị về vệ sinh cá nhân và chăm sóc sức khỏe.
Khi phát hiện thực quản chảy máu, cần có các biện pháp xử trí kịp thời sau đây:
Đầu tiên và quan trọng nhất là việc ngăn chặn dòng máu. Thuốc vasoactive như terlipressin, somatostatin, hoặc octreotide có thể được tiêm để thu nhỏ tĩnh mạch và giảm sự chảy máu. Đồng thời, các thủ thuật nội soi như đặt vòng cao su có thể được tiến hành để chặn hoặc làm teo tĩnh mạch giãn.
Khi chảy máu, bệnh nhân có nguy cơ mất máu nghiêm trọng, dẫn đến hạ huyết áp và sốc. Việc cung cấp dịch truyền và thuốc tăng huyết áp như norepinephrine có thể giúp khắc phục và duy trì sự ổn định của huyết áp và lưu thông máu.
Để phòng ngừa trường hợp chảy máu tăng nguy cơ nhiễm trùng, việc sử dụng kháng sinh như ceftriaxone hoặc norfloxacin có thể được khuyến nghị, đặc biệt trong những ngày sau sự cố chảy máu.
Xử trí triệt để áp lực tăng trong hệ tĩnh mạch cổng giúp giảm nguy cơ tái phát. Shunt transjugular intrahepatic portosystemic (TIPS) là một giải pháp được xem xét trong một số trường hợp, giúp tạo ra một lối thoát mới cho máu qua gan, giảm áp lực trong hệ tĩnh mạch cổng.
Bên cạnh việc xử trí trực tiếp, bệnh nhân cần được cung cấp chăm sóc toàn diện, bao gồm cung cấp oxy, theo dõi chặt chẽ trong đơn vị chăm sóc tích cực, và hỗ trợ tâm lý.
Để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân, khi phát hiện dấu hiệu chảy máu từ thực quản, việc đưa bệnh nhân đến bệnh viện hoặc trung tâm y tế chuyên nghiệp nhanh chóng là bước thiết yếu.
Trong trường hợp tổn thương gan nặng và không thể kiểm soát được tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản, cấy ghép gan có thể được xem là lựa chọn cuối cùng.
GIÃN TĨNH MẠCH THỰC QUẢN là một vấn đề sức khỏe không thể xem nhẹ. Để đảm bảo sức khỏe và chất lượng cuộc sống, mỗi chúng ta cần trang bị kiến thức, nhận biết kịp thời các dấu hiệu bất thường và không ngần ngại tìm đến sự giúp đỡ của các chuyên gia y tế. Hãy luôn ưu tiên sức khỏe của bạn và gia đình, vì một cuộc sống khỏe mạnh chính là nền tảng cho mọi hạnh phúc và thành công.